Rousseauïstische vrijheid

Citaat:

'Het gaat erom een vorm van samenleven te vinden die met alle gemeenschappelijke kracht de persoon en de goederen van iedere deelgenoot verdedigt en beschermt, en waardoor ieder, in de vereniging met allen, toch slechts aan zichzelf gehoorzaamt en even vrij blijft als tevoren.' (p. 56)

Referentie:

Jean-Jacques Rousseau, Het maatschappelijk verdrag of Beginselen der Staatsinrichting, Vertaald door S. van den Braak en G. van Roermund, Meppel: Boom, 2002.

Commentaar:

Het antwoord op een natuurtoestand die afglijdt naar een burgerlijke samenleving, is volgens Rousseau het sociaal contract: een overeenkomst die op basis van impliciete afspraken resulteert in een legitieme rechtsorde, waarbij iedereen vrijwillig afstand doet van de eigen particuliere wil om in gezamenlijkheid te streven naar de algemene wil (volonté générale). De aldus ontstane collectiviteit, de volkssoevereiniteit, wordt gevormd door alle deelgenoten, die zich allen tezamen uitspreken over wat zij willen en dat allen tezamen vervolgens ook doen conform wat zij zelf zeiden te willen. Deze algemene wil waarborgt het zelfbehoud van het individu, maar op een wijze waarbij het individu alleen aan zichzelf dient te gehoorzamen en even vrij blijft als voorheen. En hier maakt Rousseau een spagaat, waar hij stelt dat degene die zich niet neerlegt bij de algemene wil, degene die zich heeft vergist in wat de algemene wil vereiste, 'dat men hem zal dwingen vrij te zijn'. Deze gevaarlijke gedachte doet echter niets af aan de vernieuwende wijze waarop Rousseau naar politieke vrijheid kijkt. Wanneer Hobbes en Locke het hebben over politieke vrijheid, hebben zij het over negatieve vrijheid, de vrijheid van overheidsdwang. Rousseau formuleert politieke vrijheid in termen van positieve vrijheid: de vrijheid om autonoom het eigen leven vorm te geven. Het is deze vrijheid die meer aansluit bij de discussie van de vrije wil. Isaiah Berlin verbindt positieve vrijheid echter met antiliberale posities en geeft aan dat deze kan leiden tot totalitaire visies, iets waar Rousseau dan ook van wordt beticht.