Slotbeschouwing

Citaat:

'In deze absolute vrijheid zijn dus alle standen, die (...) de geledingen van het geheel vormen, verdelgd; het enkele bewustzijn dat tot zo'n geleding behoorde, en daarin wilde en volbracht, heeft zijn beperkingen opgeheven; zijn doel is het algemene doel, zijn taal de algemene wet, zijn werk het algemene werk.' (p. 359)

Referentie:

Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Fenomenologie van de Geest, Vertaald door Willem Visser, Amsterdam: Boom, 2013.

Commentaar:

Tijdens de Franse Revolutie vervalt een verheven streven naar vrijheid tot een staat van terreur. Hegel maakt deze link tussen vrijheid en terreur expliciet. Rousseau, de inspirator van de Franse Revolutie, stelt dat het individu in een soevereine staat een dubbele relatie aan gaat met zichzelf: als lid van de soeverein om zorg te dragen voor zichzelf en als lid van de staat om te gehoorzamen aan de soeverein die hij zelf is. Het individu is zowel de staat als degene die deze vormgeeft. Subject en object smelten samen, waardoor er geen tegenover meer bestaat. De als gevolg hiervan ontstane absolute vrijheid zorgt voor het verdwijnen van iedere structuur en organisatie in de samenleving. Hegel stelt echter dat de mens het politieke niet kan vormgeven, maar dat dit samenvalt met vaste structuren uit de samenleving als familie, burgerlijke samenleving en staat. Rousseau vernietigt deze structuren, welke Hegel ziet als de rationaliteit van het politieke. Het resultaat is een staat van terreur, die door Hegel zelfs als noodzakelijk wordt gezien. Vrijheid ontstaat niet vanzelf, maar gaat gepaard met strijd. Wanneer in de geschiedenis een bepaald niveau van vrijheid is bereikt komt er oppositie en een nieuwe strijd die leidt tot een nieuwe synthese. Dit is een vorm van dialectisch denken waarbij iedere (voorlopige) synthese volgt op de strijd van tegengestelden. Hegel stelt hiermee dat terreur een onvermijdelijk onderdeel is van omwentelingen die teweeg worden gebracht door de Franse of Amerikaanse Revolutie en die de mensheid stap voor stap verder brengt naar een positie met steeds meer vrijheid.